Malaria
Algemeen
Reeds
Hippocrates beschreef de kenmerkende intermitterende koorts van malaria. In de
Republiek der Nederlanden was malaria in de zeventiende eeuw berucht als 'zwartwaterkoorts'
die onder Nederlandse missionarissen en handelslieden in West-Afrika de
belangrijkste doodsoorzaak was. Pas in 1880 toonde de Franse militair-arts
Laveran aan dat bij deze aandoeningen parasieten een belangrijke rol spelen.
Twintig jaar later ontrafelde de Schotse arts Ross de volledige mens-mug cyclus.
Zowel Ross als Laveran ontvingen voor hun ontdekkingen een Nobelprijs.
Jaarlijks
worden 5,1 miljoen gevallen van malaria gemeld bij de WHO. Het werkelijke
aantal gevallen is naar schatting vele malen hoger. Er overlijden naar
schatting 1,5 tot 2,7 miljoen mensen per jaar aan malaria, het merendeel daarvan
zijn Afrikaanse kinderen onder de vijf jaar.
Ziektewekker
Bij
het zoeken naar bloed injecteert de mug enkele parasieten (sporozoïeten) die
daarna direct of via de lymfe de bloedbaan bereiken. Binnen enkele minuten
boort iedere sporozoiet zich in een leverparenchymcel, waarna grote
vermeerdering (aseksuele reproductie) begint. Na vijf tot vijftien dagen
barst de levercel open en komen per cel miljoen parasieten (merozoïeten) vrij
in de bloedbaan, die dan onmiddellijk rode bloedcellen binnendringen.
Sommige parasieten komen niet onmiddellijk tot ontwikkeling maar blijven
slapend in de levercel (om weken tot maanden later alsnog tot ontwikkeling te
komen en zo de 'relapses' te veroorzaken die bij deze twee Plasmodia
gezien worden).
Ten
koste van de rode bloedcel vermeerdert de parasiet zich in 24-36 uur, waarna de
bloedcel barst en er zes tot 36 parasieten vrij komen (mero-zoïeten), die op
hun beurt weer nieuwe rode bloedcellen binnendringen. De
ziekteverschijnselen worden veroorzaakt door het vrijkomen van producten van
parasiet en de reactie van de gastheer hierop.
Incubatietijd
De
periode die verloopt tussen de beet van een infectieuze mug en het ontstaan van
symptomen bedraagt gewoonlijk tien tot veertien dagen. Deze kan bij
malaria tropica soms slechts zeven dagen zijn en bij malaria quartana uitlopen
tot enkele weken.
Er
kan een verlengde incubatietijd optreden bij personen die chemoprofylaxe
toepassen of die onregelmatig antimalariamiddelen slikken. Na het gebruik
van mefloquine als profylaxe kan nog binnen twee maanden na het staken van de
profylaxe een aanval optreden.
Symptomen
en verschijnselen
De
hoofdsymptomen zijn koorts en anemie en de klassieke koorts.
P.
falciparum
Malaria
tropica begint met een grillig verlopende koorts, al dan niet met koude
rillingen, nu eens intermitterend dan weer remitterend of continu. De
typische anderdaagse koortsaanvallen zoals bij malaria tertiana en quartana
komen bij malaria tropica zelden voor. In het begin ziet men een
'griepachtig' ziektebeeld met hoofdpijn, spierpijn, misselijkheid, braken en
diarree. Indien de patiënt niet tijdig wordt behandeld, ontstaan er
complicaties zoals hersenmalaria, anemie, icterus, nierinsufficiëntie, shock enz.
De sterfte aan malaria tropica bij niet-immune volwassenen is afhankelijk van de
leeftijd ; doch zwangeren lopen nog eens extra risico.
Men
moet erop bedacht zijn dat voortzetting van de malariaprofylaxe gedurende vier
weken na terugkeer een malaria aanval niet behoeft te verhinderen. Bij
infectie met een resistente P. falciparum-stam kan de aanval zich nog tijdens de toepassing van
de profylaxe of binnen twee maanden na beëindiging ervan voordoen. Bij het
gebruik van mefloquine als profylacticum kan dit als gevolg van de zeer lange
halfwaardetijd (13-37 dagen, gemiddeld 21 dagen) uitlopen tot drie of vier
maanden na terugkeer. Gezien het potentieel ernstige beloop van malaria
tropica vereist de ziekte een snelle diagnostiek en een deskundige behandeling.
P.
vivax, P. ovale
en P. malariae
Malaria
tertiana en quartana worden gekenmerkt door na enige tijd optredende en
regelmatig terugkerende koortspieken met koude rillingen, om de 48 uur bij
malaria tertiana (P. vivax of P. ovale) of
om de 72 uur bij malaria quartana (P.
malariae). In het algemeen verlopen deze vormen van malaria goedaardig.
Alleen bij malaria tertiana kunnen zich recidieven voordoen tot ongeveer vier
jaar na terugkeer uit het malariagebied (zie paragraaf 2.1 Pathogenese).
Voor de preventieve maatregelen, klik je door naar de pagina preventie.
